آشنایی با پروتکل FTP

مقدمه
FTP یکی از قدیمی ترین پروتکل های اینترنت می باشد که هنوز هم کاربرد زیادی دارد و یک پروتکل استاندارد در TCP/IP است که ساده ترین راه برای تبادل فایل از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر می باشد . یکی از کاربردهای FTP ، دانلود موزیک و برنامه های کاربردی از وب سایت ها می باشد . به خاطراستفاده این پروتکل از یک پورت مجزا ، دانلود بسیار سریع انجام می شود .
با توجه به اینکه پروتکل FTP یکی از سریع ترین برنامه های انتقال فایل می باشد لذا آشنایی با این پروتکل و چگونگی عملکرد آن و ویژگی هایش یکی از الزامات کاربران اینترنت می باشد . در این مقاله سعی شده است که FTP اجمالاٌ معرفی شود .
تاریخچه FTP
FTP یک استاندارد به منظور مبادله فایل بر روی شبکه های مبتنی بر پروتکل TCP/IP است و یکی از قدیمی ترین پروتکل های اینترنت می باشد که هنوز هم کاربرد زیادی دارد که اوایل سال 1970 مطرح شد و مشخصات استاندارد آن طی PRC 959 در اکتبر سال 1985 ارائه گردید .
FTP چیست؟
FTP که مخفف کلمه File Transfer Protocol می باشد یکی از مناسب ترین و در عین حال سریع ترین روش انتقال فایل از دیسکت کامپیوتر به روی اینترنت می باشد . امروزه از پروتکل های متعددی در شبکه های کامپیوتری استفاده می گردد که صرفاٌ تعداد اندکی از آنان به منظور انتقال داده طراحی و پیاده سازی شده اند . اینترنت نیز به عنوان یک شبکه گسترده از این قاعده مستثنی نبوده و در این رابطه از پروتکل های متعددی استفاده می شود . برای بسیاری از کاربران اینترنت همه چیز محدود به وب و پروتکل مرتبط با آن یعنی HTTP است ، در صورتی که در این عرصه  پروتکل های متعدد دیگری نیز وجود دارد .
FTP نمونه ای در این زمینه است . FTP ، مانند HTTP که محتوای وب را منتقل می کند یا SMTP که ایمیل ها را منتقل می کند FTP هم ساده ترین راه برای تبادل فایل از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر می باشد . یکی از کاربرد های FTP ، دانلود موزیک و برنامه های کاربردی از وب سایت ها می باشد .به خاطر استفاده این پروتکل از یک پورت مجزا که پورت شماره 21 است عمل دانلود بسیار سریع انجام می شود . مانند آدرسهای وب سایت ها ، FTP هم آدرس مخصوص خود را دارد چون همانند یک وب سایت ، این پروتکل بر روی هارد دیسک کامپیوتر سرور فضای مشخصی را اشغال می کند . معمولاً اگر آدرس یک وب سایت مانند آدرس زیر باشد :

http://www.domain.com

آدرس FTP آن سایت به این صورت است :

ftp://ftp.domain.com

FTP در انتقال فایل بسیار قویتر از HTTP است ولی به مراتب پیچیده تر از HTTP می باشد .جهت استفاده از پروتکل FTP شما به نرم افزارهای سرویس دهنده مانند FileZilla نیاز دارید . Cute FTP، WSFTP و FTP Voyager نیز نمونه های دیگری هستند .
ویژگیهای FTP
پروتکل FTP دارای حداکثر انعطاف لازم و در عین حال امکان پذیر به منظور استفاده در شبکه های مختلف با توجه به نوع شبکه است . این پروتکل امکان استفاده از سیستم فایل را مشابه یونیکس و یا خط دستور ویندوز در اختیار کاربران می گذارد . پروتکل FTP دارای امکانات حمایتی لازم برای ارسال داده با نوع های مختلف می باشد . پروتکل FTP منحصراٌ از پروتکل TCP استفاده می کند . معمولاٌ پروتکل های لایه Aplication از TCP استفاده می نمایند . پروتکل FTP برای انجام وظایف محوله از دو پورت استفاده می کند . از پورت شماره 20 برای ارسال داده و از پورت شماره 21 برای گوش دادن به فرامین استفاده می نماید .
کاربردهای FTP
یکی از کاربرد های FTP استفاده طراحان و مدیران وب سایت ها برای انتقال محتوای سایت ها می باشد که در حال حاضر این افراد بیشترین استفاده را از FTP دارند . زمانی که شما فضایی را برای سایت خود از ISP اجاره می کنید به شما حداقل یک آدرس FTP می دهند تا عمل انتقال فایل ها را از کامپیوتر خود به وب سرور و بالعکس انجام دهید .

خدمات ارائه شده توسط FTP

• تهیه لیستی از فایل های موجود از سیستم فایل کامپیوتر از راه دور .
• حذف ، تغییر نام و جابجا کردن فایل های کامپیوتری از راه دور .
• جستجو در شاخه های ( دایرکتوری ) کامپیوتر از راه دور .
• ایجاد یا حذف شاخه روی کامپیوتر از راه دور .
• انتقال فایل از کامپیوتر راه دور به کامپیوتر میزبان .
• انتقال فایل و ذخیره آن از کامپیوتر میزبان به کامپیوتر راه دور .

ارتباط بین سرویس گیرنده و سرویس دهنده
برای شروع یک " نشست " بین برنامه سرویس دهنده و سرویس گیرنده باید دو ارتباط همزمان از نوع TCP برقرار شود . به هریک از این ارتباطات در ادبیات پروتکل TCP، یک "کانال" گفته می شود .
این دو کانال عبارتند از :
کانال داده : یک ارتباط TCP با پورت شماره 20 از سرویس دهنده که روی آن داده ها مبادله می شوند .
کانال فرمان : یک ارتباط TCP با پورت شماره 21 که روی آن فرامین لازم برای مدیریت فایل ها رد و بدل می شوند .
دلیل لزوم برقراری دو کانال مجزا بین سرویس دهنده و سرویس گیرنده آن است که بتوان بدون قطع جریان داده ها فرامین را به طور همزمان مبادله کرد . بعنوان مثال در حین انتقال یک فایل می توان روی کانال فرمان دستور لغو انتقال یا تغییر مورد انتقال را صادر کرد .
ذکر این نکته ضروریست که در پروتکل FTP همه عملیات انتقال فایل در "پیش زمینه" انجام می شود . بدین معنی که پروتکل FTP مانند سیستمهایی مثل مدیریت چاپ که درخواست های چاپ پرونده را به صف کرده و یک به یک آنها را رسیدگی می کند ، نیست و عملیات انتقال فایل را به صورت بلادرنگ انجام می دهد .
پروتکل FTP ، دو پروسه همزمان ایجاد می کند که یکی وظیفه مدیریت ارتباط روی کانال فرمان را به عهده داشته و اصطلاحاٌ "مفسر پروتکل" یا پروسه PI نامیده می شود . وظیفه پروسه دیگر مدیریت انتقال داده هاست و به DTP یا "پروسه انتقال داده" معروف است . پروسه PI همیشه به پورت شماره 21 و پروسه DTP به پورت شماره 20 مقید شده اند .
انواع FTP
از نقطه نظر شبکه ای دو نوع FTP وجود دارد :
فعال (Active) : در این روش برای انتقال داده ها ، ارتباط بین سرویس دهنده و سرویس گیرنده از سمت سرویس دهنده شروع می شود .
غیر فعال (Passive) : در این روش برای انتقال داده ها ، ارتباط بین سرویس دهنده و سرویس گیرنده از سمت سرویس گیرنده شروع می شود .
مجموعه رخدادهایی که برای Active FTP رخ می دهند
سرویس گیرنده به پورت شماره 21 سرویس دهنده ، متصل می شود .
هر زمان که سرویس گیرنده از طریق خط کنترلی داده ای از سرویس دهنده تقاضا کند ، ارتباطی از سمت سرویس دهنده و روی پورت 20 بین آن دو ایجاد می شود .
در نتیجه داده ها از طریق پورت شماره 20 روی سرویس دهنده و یک پورت شماره بالا ( بزرگتر از 1024 ) روی سرویس گیرنده بین دو کامپیوتر منتقل می شود .
مجموعه رخدادهایی که برای Passive FTP رخ می دهند
سرویس گیرنده به پورت شماره 21 سرویس دهنده ، متصل می شود . دستورات از طریق این خط انتقال می یابند .
هر زمان که سرویس گیرنده از طریق خط کنترلی داده ای تقاضا کند ، ارتباطی از طریق یک پورت شماره بالا روی سرویس گیرنده با یک پورت شماره بالا روی سرویس دهنده برقرار می شود .
نکته : Passive FTP برای سرویس گیرندگانی که پشت دیواره آتش ( Firewall ) هستند مناسب تر است . در Windows حالت پیش فرض Active FTP و در Linux حالت پیش فرض Passive FTP می باشد .
مقایسه FTP با HTTP
پروتکل FTP از مدل سرویس گیرنده – سرویس دهنده استفاده می نماید بر خلاف HTTP که یک حاکم مطلق در عرصه مرورگرهای وب و سرویس دهندگان وب است ، نمی توان ادعای مشابهی را در رابطه با این پروتکل را در FTP داشت و هم اینک مجموعه ای گسترده از سرویس گیرندگان و سرویس دهندگان FTP وجود دارد .
معایب و نواقص FTP
FTP این قابلیت را ندارد که بتوان همانند پروتکل Telnet برنامه ای را بر روی ماشین از راه دور اجرا کرد ، بلکه فقط روشی سریع ، ساده و مطمئن برای خدمات کاربران راه دور محسوب می شود .
FTP هیچ گونه رمزنگاری را پشتیبانی نمی کند . FTP حتی کلمات عبور را نیز بصورت رمز نشده انتقال می دهد و بدین ترتیب اجازه سو استفاده آسان از سیستم را می دهد .
FTP به عنوان یک روش امن مورد توجه نیست مگر اینکه درون یک کانال امن مانند SSL یا IPsec قرار گیرد .